- Mindfulness yani diğer bir deyişle bilinçli farkındalık; bireyin dikkatini şimdiki zamana getirerek içinde bulunduğu anda olanları, içsel deneyimlerini ve dış dünyayı yargısız bir biçimde kabul etmesi olarak tanımlanır. Farklı bir şekilde tanımlanacak olursa; geçmiş zamanda olup biten ya da gelecek zamandaki olası yaşantı ve duyguların etkisine kapılmadan içinde bulunulan anı kabul etmek ve onaylamak olarak tanımlanabilir.
- Bilinçli farkındalık bir yandan “ bir insanın tüm dikkatini şu anda gerçekleşen deneyimin her anına vermesi” olarak tanımlanırken, diğer yandan “bilerek, amaçlı bir şekilde şimdide kalarak ve yargılamadan, belirli bir şekilde dikkati verme” olarak da tanımlanmaktadır.
- Farkındalık kavramının farklı tanımları bulunmasına rağmen bu tanımlarda üç önemli süreç öne çıkmaktadır:
- Dikkatin düzenlenmesi,
- O anda olanın deneyimlenmesi ve
- Yargısızlık,
- Kişi herhangi bir durumla ilgili üzüntü ya da öfke hissettiğinde ‘‘Neden üzgün/öfkeli hissediyorum?, Güçsüz biriyim.’’ gibi düşüncelere takılıp kalmaktansa bu duygularını yargılamadan kabul ederse duygu ve düşüncelerini daha kolay yönetebilir.
- İnsanlar böyle durumlarda duygularıyla ilgili olumsuz değerlendirmeler yaptığında ve duygularını kabul etmediğinde sürecin daha da zorlaştığı ve kişiye acı verdiği görülmektedir.
- Aynı zamanda bilinçli farkındalık sadece zihne değil kalbe de ait olduğu için açık yüreklilikle davranmayı ve deneyimlere şefkatle, samimiyetle yaklaşmayı içerir.
- Bilinçli farkındalığa sahip kişiler bir olay ya da duruma karşı duygu ve düşüncelerini fark edip gözlemledikten sonra tepki verirler. Bu sayede kişi olumsuz düşünce ve duyguları olsa bile daha yapıcı biçimde davranabilir.
- Yüksek bilinçli farkındalık düzeyine sahip insanlar üzüntü ve sıkıntı veren problemlerle karşılaştıklarında bu problemlere aşırı bir biçimde yoğunlaşmak yerine problemlerinin ne olduğunun farkına varırlar.
- Mindfulness bir beceri ve tutumdur. Mindfulness; “Yargısız bir şekilde şimdiki ana odaklanabilmek amacıyla, dikkati toplayabilmektir.”
- Mindfulness kısaca şimdiki anda olmaktır ve bizim anda kalmamızı sağlar.
- Şimdiki anda kalarak geçmişe dair sıkıntılara ve geleceğe dair endişelere, belirsizliklere, beklentilere kapılıp kalmadan kendi içimizde, bedenimizde ve çevremizde neler olduğunun farkına varırız.
- Farkındalık durumu dikkatimizi içinde bulunduğumuz ana getirerek ve o anki duygularımızı, düşüncelerimizi, gördüklerimizi, duyduklarımızı, bedendeki duyumlarımızı hissederek gerçekleşir.
- O halde en basit anlamıyla mindfulness, şimdiki zaman farkındalığı demektir. Anda gerçekleşen duygu düşünce ve olayları, bilinçli bir şekilde yargılayıcı olmayan, nazik bir dikkat ile odaklanma ve izleyebilme becerisidir.
- Peki şimdiki zamana odaklanmak ve anda kalmak, anda olmak ne demektir? Örneğin; sınıftasın ders dinliyorsun yani bedenin sınıfta olsa bile aklın akşam çıkacağın basketbol maçında olabilir, ya da dün arkadaşlarınla geçirdiğin keyifli vakitte olabilir.! Bu oldukça normal ve herkesin başına gelebilecek bir durumdur. Bedenimizin şimdiki zaman yani ana gelme becerisi öğrenilebilir bir şeydir.
- Geçmiş yani dün yaşadıklarımız şu anın içinde yoktur, onları sadece hatırlarız. Gelecek yani yarınla ilgili şeyler belirsizdir. Bu nedenle yaşadığımız en gerçek an şimdiki andır. Peki, şimdiki anı nasıl hissederiz?
- Bu, nefesimizle mümkündür! Nefes almak, hepimizin, her an yaptığımız bir eylemdir. Nefes, bizleri şimdiki ana bağlayan bir köprü gibidir. Aldığın nefese odaklanarak şimdiki ana gelebilirsin.
- Bazı durumlarda nefesimizin değiştiğini fark ederiz. Örneğin; heyecanlandığımızda hızlı hızlı nefes alıyor olabiliriz.
- Herhangi bir duygu hissettiğimizde bunu o anda anlamanın en güzel yollarından birisi nefes alıp verişini izlemektir. Nefesimizi düzenleyerek duygularımızı da düzenleyebiliriz. Nefesimizin farkında olmak için pek çok uygulama yapabiliriz; nefes izleme uygulamaları, nefes farkındalığı meditasyonu, duyulara dikkat etme, bedenini farketme …
Diğer bir deyişle; farkındalık dikkat şimdiye odaklanırken, yaşantıları olduğu gibi yargısızca deneyimlemedir.
O halde bilinçli farkındalıkla ilgili önemli bir nokta, yargılayıcı olmamak ve kabullenici olmaktır.
Bilinçli farkındalık yaşantılara tepki vermeyi değil de yanıt vermeyi sağlar.
Tepki alternatifi olmayan otomatik bir durumken, yanıt üstünde düşünülmüş bilinçli bir yaklaşımdır.