Özgül Öğrenme Bozukluğu

ÖÖB Olan Bireylerle Nasıl Çalışılmalı?

Özgül Öğrenme Bozukluğu; dinleme, düşünme, konuşma, okuma, yazma, harfleme ve/veya arit-metik hesaplamaları yapmada kendini gösteren, sözlü/yazılı dili anlama ve/veya kullanmayı içeren temel süreçlerin birinde ya da birkaçındaki bozukluk durumudur.

Disleksi, Diskalkuli, Disgrafi ve Dispraksi gibi türleri bulunmaktadır.

Özgül Öğrenme Bozukluğu (ÖÖB) olan bireyler, öğrenmede çok önemli olan bilgiyi işleme süre-cinin (bilginin alınması, düzenlenmesi, bellekte depolanması ve iletilmesi) bir kısmında ya da hepsinde sorun yaşayabilirler. Bilgiyi işleme süreci dört aşamadan oluşmaktadır.

  1. Girdi Aşaması: Bilginin duyu organları yolu ile beyinde algılanma sürecidir. Özel öğrenme güç-lüğünde uyaranların görsel, işitsel, dokunsal, kinestetik (hareket) ve vestibüler (denge) açıdan algılanmasında sorun yaşanabilir.
  2. İşlemleme Aşaması: Beyne giden bilginin işlenmesi sürecidir ve üç aşamada tamamlanır. Bu aşamalar sıraya koyma, soyutlama ve organizasyondur. Özel öğrenme güçlüğünde bu aşamaların birinde ya da tümünde sorun yaşanabilir.
  3. Bellek-Depolama Aşaması: Gelen bilgi beyinde işlendikten sonra kullanılmak üzere bellekte depolanır. Özel öğrenme güçlüğünde kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek-çalışma belleği ile ilgili sorun yaşanabilir.
  4. Çıktı Aşaması: Beynin bilgiyi mesaj olarak hücrelere, kaslara, dil ya da motor etkinlik alanları-na göndermesi sürecidir. Öğrenilen bilgiler konuşma, yazma, çizim, jest ve mimikler yolu ile ifa-de edilirler. Özel öğrenme güçlüğünde bu alanlardan birinde ya da birkaçında güçlük yaşanabil-mektedir.

ÖÖB’da, okul öncesi dönemden itibaren dil, algı, kavram, motor koordinasyon, bellek, dikkat-konsantrasyon, sıralama, organizasyon, duygusal-sosyal alanlarda güçlükler görülebilmektedir.

Çocuklarda ÖÖB nasıl saptanabilir, spesifik belirtiler nelerdir?

ÖÖB olan çocukların güçlük yaşadıkları alanların yanı sıra güçlü oldukları alanlar da mevcuttur. Önemli olan güçlük yaşadıkları alanları tespit edip, güçlü oldukları alanlar ile birlikte bu güçlük yaşadıkları alanları desteklemektir.

YAŞANAN GÜÇLÜKLER VE ÇALIŞILACAK ALANLAR

  1. UZAMSAL ALGI-KONUM ALGISI: ÖÖB olan bireyler gördüğü nesnenin şekli ve pozisyonunu algı-lamada, ses sembollerini, sayıları ve sözcükleri ters algılamada (b-d, p-b, 3-E, 6-9, ev-ve vb.) güç-lük çekebilir. Bu çocuklarla görsel ayrımlaştırma güçlüklerine yönelik verilen benzer ve farklı şekilleri (Sembol, sayı, şekil, renk ) metinde bulma, ve bunlar arasında ilişki kurma çalışmaları yapılabilir.
  2. FONEM-İŞİTSEL ALGI: Sesin geldiği yönü bulma çalışmalarında; ses çıkaran saklı bir nesnenin yönünü gösterme, sesin geldiği yöne bakma, gözler kapalıyken dinletilen sese doğru yönelme gibi çalışmalar yapılmalıdır. Ses tanıma çalışmalarında dinletilen sesi uygun resimle eşleme, üç veya daha fazla ses arasından farklı olan sesi ayırt etme, ses kaynağından gelen sesi tanıma (hay-van sesi, taşıt sesi, alet sesi daha sonra kâğıt hışırtısı, ıslık, el sürtme, kalem açma vb.) çalışması yapılabilir.
    Benzer sesler arasındaki farkı ayırt etme (Soba-sopa, bavul-davul, can-çan vb.), sözcükler arasın-dan farklı sesle başlayan/farklı sesle biten sözcüğü bulma çalışmaları ses sayısı artırılarak hece, sözcük ve tümce düzeyinde yapılabilir.
    Bu alanda Milli Eğitim Bakanlığı’nın yayınladığı “İşitsel Algı” kitabı ve benzer yayınlardan fayda-lanılabilir.
  3. İŞİTSEL KODLAMA: Hecelerdeki ses sırasını (Ev-ve, koç-çok, şeftali-feştali, kitap-kipat) ve sayı dizilerindeki rakamların sırasını karıştırdıklarından dolayı söylenen sözcüğü seslerine ayırma, söy-lenen sayı dizisindeki sayıları sırayla söyleme çalışmaları ses ve rakam sayısı artırılarak yapılabilir.
  4. İŞİTSEL BİRLEŞTİRME: Sesleri birleştirerek sözcük oluşturma (tttt, uuu, şşşş seslerini birleştirir-sek hangi kelime oluşur söyle. vb.) ve rakamları birleştirerek oluşan sayıyı söyleme (8-5-6 rakam-larını aynı sıra ile söyle ve birleştirince hangi sayı oluşur söyle-yaz.) çalışması yapılabilir.
  5. İŞİTSEL FARKINDALIK-TELAFFUZ: Aynı sözcüğün iki farklı söylenişinden doğru olanı bulma (Por-takal-porkatal, otobüs-obotüs kelimelerinden doğru olanı söyle. vb.) gibi çalışmalar yapılabilir.
  6. DOKUNMA ALGISI: ÖÖB olan bireyler gözleri kapalıyken dokunma duyusu yardımı ile tanımla-ma yapmada güçlük yaşayabilirler. Dokunma algısını geliştirmeye yönelik olarak gözleri kapalıy-ken dokunduğu nesnenin adını söyleme, birbirinin aynı olan nesneleri dokunarak eşleştirme, farklı olan nesneleri dokunarak ayırt etme, dokunduğu farklı nesnelerin özelliklerini (yumuşak, ıslak, pürüzlü, köşeli, yuvarlak vb.) söyleme çalışması yapılabilir.
  7. DİKKAT-KONSANTRASYON ÇALIŞMALARI: Bireyin algıladığı uyarıcıya tepki göstermesi için dik-katini ona yöneltebilmesi gerekir. Yapılan bütün çalışmaların süresini aşamalı olarak artırmak dikkatini yoğunlaştırma süresinin artmasına yardımcı olabilir. Ayrıca bunun yanında bireyin dikka-tini yoğunlaştırmak amacıyla bireyin ilgisi ve becerileri doğrultusunda; yap-boz, lego, şekil kopya etme, simetri çalışmaları, farkı bulma, gizli resimleri bulma işitsel ve görsel hafıza oyunları, bi-reysel ve grup oyunları, labirentler, bulmaca, noktaları birleştirme çalışmaları yapılabilir.
  8. İLETİŞİM-SOSYAL BECERİLER: ÖÖB olan bireylerin kişilerarası iletişim becerilerinin de destek-lenmesi, geliştirilmesi için konuşmalarda konuşanın yüzüne bakma, sözünü kesmeden dinleme, dinlediğini uygun jest, mimik ve hareketlerle gösterme, konuşma boyunca dikkatini sürdürme, konuşan kişiye gerektiğinde sözel olmayan tepkiler (gülümseme, alkışlama vb.) gösterme çalışma-ları yapılabilir. Grup çalışmalarından yaratıcı drama ve oyun grupları sosyal becerilerin gelişmesi açısından son derece önemlidir. Bireysel olarak sosyal beceri eğitimi yapılabilir.
  9. BELLEK ÇALIŞMALARI: ÖÖB olan bireyler algısal bellek (görsel-işitsel-dokunsal-kinestetik), kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek ile ilgili güçlükler yaşayabilir. Yönergeleri istenen sürede gerçekleştirmesi için söylenen sayı, kelime ve cümle dizisini tekrar etme, bir resme, olay kartı-na, nesnelere vb. kısa bir süre bakıp değişikliği söyleme çalışmaları yaptırılmalıdır. Aklında tut-ma, okuduklarını-dinlediklerini tekrarlama (2 birim bilgiden başlayarak artırılmalı), çoklu yöner-geleri takip edip yapma, bir işi sırasına göre yapma çalışmaları yapılabilir.
  10. İŞLEYEN BELLEK: İşleyen bellek bir bilgiyi onunla işlem yapıncaya kadar akılda tutabilme bece-risidir. Hem kısa hem de uzun süreli hafızanın ortaklaşa çalışmasını gerektiren bir bellek türüdür. İşleyen belleği geliştirmek için ardışık bilgilerin (gün, ay, ritmik sayma, alfabe vb.) düzden ve tersten tekrarını yaptırma, gelişim düzeyine uygun olarak zihinden problem çözme ve işlem yapmasını isteme (100’ den geriye 7’şerli sayma vb.), eşleme (haftanın günleri ile haftanın günle-rinin sıra numarasını eşleştirme vb.) gibi çalışmalar yapılabilir.
  11. ORGANİZASYON BECERİLERİ: ÖÖB’da organize olamama bazen, bireyin akademik alandaki başa-rısını ve günlük yaşamını olumsuz olarak etkilemektedir. Organize olma becerilerinin kazandırıl-ması için bireyin yapacağı faaliyetleri planlama, faaliyetlerin süresini ve başlama zamanını belir-leme, yaptığı plana uyma, planı değerlendirme, başladığı bir çalışmayı (ödev, oyun, proje vb.) tamamlama, düzenli ve eksiksiz not alma (ödevlerini, anlatılanları, alışveriş listesi, telefon numa-raları ve iletim mesajları vb.), bağımsız olarak çalışma, zamanı etkin kullanma çalışmaları yaptırı-labilir.
  12. SIRALAMA-ARDIL BECERİLER: ÖÖB olan bireyler olay, olgu ve durumları oluş sırasına göre sıra-lamakta güçlük yaşayabilirler. Buna yönelik haftanın günleri, ayları, mevsimleri, sayıları, alfabeyi sırayla sayabilme, karışık verilen zaman öğelerini doğru sıralama, verilen bir zaman diliminin ön-cesini ve sonrasını (Çarşambadan sonra hangi gün gelir gibi) söyleme, verilen bir öyküyü sırasıyla anlatma, karışık bir sırayla verilmiş resimli öykü kartlarını sıraya dizme, sıralı verilen bir sayı ya da harf dizisinde eksik olan harf ya da sayıyı bulma, gibi ardıl işlem çalışmaları yapılabilir.
  13. YÖN BECERİLERİ: ÖÖG olan bireyler beden duruşuna göre yönleri ayırt etmekte güçlük yaşa-yabilirler. Bunu geliştirmek için kendi bedeninde çapraz olarak ve karşısındakinin bedeninde sağ-sol ayırt etme, mekânda yönelme ve pozisyon algılama, yön (doğu-batı, kuzey-güney) kavramları-nı ayırt etme çalışmaları yapılabilir.
  14. KABA MOTOR BECERİLERİ: Bireylerin kaba motor becerilerini geliştirmeye yönelik yuvarlan-ma, takla atma, sürünme, sek sek, yürüme (denge tahtası, çizgi üzerinde vb.) merdivende sıralı basarak inme-çıkma, tırmanma, top atma, ip atlama, dans etme çalışmaları yapılabilir.
  15. EL–GÖZ KOORDİNASYONU: ÖÖB’da bireylerin el göz koordinasyonunu geliştirmek için ipe boncuk dizme, duvara ve havaya top atıp-tutma, belirlenen hedeflere nesne fırlatma (basket potası, kale vb.), hareketli nesneyi tutma, kurallı kâğıt katlama ve kesme, kurallı boyama gibi çalışmalar yapılabilir.
  16. İNCE MOTOR BECERİLERİ: Bireylerin ince motor becerilerini geliştirmek için bir zemin üzerine parmaklarını bastırma, iki parmak arasına nesne sıkıştırıp nesneyi düşürmeden eli aşağı yukarı hareket ettirme, kil, oyun hamuru vb. malzemeleri şekillendirme, klavye kullanma, piyano, ritim aletleri çalma, makasla kesme gibi hareketleri taklit etme çalışmaları yapılabilir.
  17. DERS ÇALIŞMA YÖNTEMLERİ: Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler verimli ders çalışma açısın-dan da sorun yaşayabilirler. Bu nedenle bu becerileri geliştirmeye yönelik de çalışmalarla des-teklenmesi önemlidir. Ayrıca bu bireylerde konu öğretimi yapılırken klasik yaklaşımların yanında; PREP / PASS Bilişsel Müdahale Programı kapsamında planlama, dikkat, eş zamanlı işlem ve ardıl işlem ile işlemleme hızı ve çalışma belleği geliştirilebilirken, matematikle ilgili “Sesli Düşünme Protokolü”, Zihin-kavram haritaları-oyunlaştırma-hikayeleştirme gibi farklı teknik ve yöntemler-le de desteklenebilir.
  18. GRUP VE BİREYSEL ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ: Çalışmalar yapılırken açık anlatım, benzetim, tek-noloji destekli öğretim, yaparak yaşayarak öğrenme, soru-cevap, model olma, oyun, drama, rol oynama, tartışma, örnek olay incelemesi, problem çözme, yöntemleri kullanılmalıdır.
  19. ÇALIŞMA-ETKİNLİK VE ORTAM UYARLAMASI: Etkinliklerin uygulanması sırasında ortam, az uyaranlı, sade ve bireyin dikkatini dağıtmayacak ve hareket ihtiyacını karşılayacak, çoklu duyuya hitap eder şekilde düzenlenmelidir. Eğitim sırasında ve evde etkinlik yaparken (ödev-oyun-hikaye) dış uyaranların az olduğu ortam hazırlanmalıdır. Sınıfta öğretmene yakın ve pencereyi yanına-arkasına alacak şekilde oturması sağlanabilir.
  20. DAVRANIŞ ÖRÜNTÜLERİ VE TUTUMLAR: Etkinlikler sırasında bireyin kendi hatasını kendisinin bulmasına imkân sağlanmalı ve olumlu davranışları anında pekiştirilmelidir. Sonuç değil süreç ve çalışması pekiştirilmelidir. Hiperaktivite, dikkat dağınıklığı ve dürtüselliğin eşlik ettiği öğrenci-lerde kelime altları çizdirilerek cümlelerin okutulması ve 2.kez okuma ile hızdan kaynaklı hatala-rın aza indirgenmesi söz konusu olabilir.
    Görsel, işitsel, dokunsal algılama, dikkat ve bellek, organize olma, sıraya koyma, oryantasyon ve motor becerileri geliştirici çalışmalara yönelik planlandığından etkinlikler; bireyin öncelikli ihti-yaçlarına uygun olarak kolaydan zora doğru seçilmeli, çalışmaya başlarken bireyin dikkatini top-lamaya yönelik bir giriş yapılmalı, eğitim sırasında hangi konuların işleneceği bireye açıklanmalı ve etkinliklerin süresi bireyin özellikleri dikkate alınarak gerektiğinde kısa molalar verilecek şe-kilde planlanmalıdır.
  21. OKUMA ETKİNLİKLERİ: Okuma becerisini geliştirmek için; çevresinde gördüğü-tanığı görselleri okuma (marka, amblem, tabela okuma), hece-kelime-cümle-paragraf-metin okurken model olma-eşli okuma-aynı bölümü tekrarlı okuma, sütun şeklinde kelime okuma gibi çalışmalar yapılabilir.
  22. HAKLAR VE SORUMLULUKLAR: Aileler çocuklarının okullarda ve özel eğitimde hangi haklara sahip olduğunu izleyen çocuk ve ergen psikiyatristi ile görüşmeli, eğer talep ederlerse çocuğun yararına gereken eğitsel haklar için raporların düzenlenebileceğini bilmelidir. .

GENEL ÖNERİLER:

Önerilen Filmler: Özel Öğrenme Bozukluğu olan tanınmış başarılı kişilerin yaşamlarına dair kitaplar okunabilir, filmler izlenebilir.

Yazı Fontları-Renkler-Punto: OpenDyslexi- Comic Sans gibi yazı çeşitleri kullanılabilir, defter- kitap zemin rengi sarımtırak olabilir. Yazılar 14-16 punto büyüklüğünde olabilir.

Veli DERİN /// Özel Eğitim Öğretmeni - Psikolog Gökül KARLUK ER

 

Kaynakça;

← Geri